Πώς θα περιγράφατε τον εαυτό σας;
Το επίθετο που θυμάμαι να μου λένε πιο συχνά στην επαγγελματική μου ζωή είναι «αποτελεσματική». Εγώ θα έλεγα ότι είμαι επίσης πολυπράγμων άνθρωπος με ανήσυχο πνεύμα και μεγάλη αγάπη στη ζωή. Είμαι σταθερή σαν βουνό, πράγμα που σημαίνει βέβαια και ότι δύσκολα μετακινούμαι ακόμη και όταν πρέπει. Το έχω πληρώσει ακριβά αυτό. Έχω πολύ μακροχρόνιες φιλίες, ο πιο στενός κύκλος φίλων μου είναι από το νηπιαγωγείο και το πρώτο έτος του πανεπιστημίου, οι τέσσερις φίλες που είναι οι κολώνες της ζωής μου. Άρα θα έλεγα ότι συνδέομαι βαθιά με τους ανθρώπους που επιλέγω και πιστεύω πολύ σε αυτούς.
Ποιό θεωρείτε το μεγαλύτερο επίτευγμά σας;
Το γραφείο μου που αναπτύχθηκε παράλληλα με το μεγάλωμα των παιδιών μου. Ή και αντίστροφα, ότι κατάφερα να μεγαλώσω μέχρι τώρα τα παιδιά μου πιστεύω καλά, χωρίς να πάει πίσω η επαγγελματική μου σταδιοδρομία. Η ελεύθερη δικηγορία είναι σκληρό επάγγελμα με πολύ απαιτητικές συνθήκες. Τα ωράρια είναι εξαντλητικά, η ευθύνη μεγάλη, και είναι δουλειά που απαιτεί αφοσίωση και επένδυση, οικονομική και ψυχική. Όταν γέννησα το πρώτο μου παιδί, το οποίο γεννήθηκε πρόωρα και είχε ανάγκη από αυξημένη φροντίδα, σκέφτηκα πολύ τι ήθελα και τι έπρεπε να κάνω, γιατί δεν είχα το περιθώριο να σταματήσω να δουλεύω, αλλά το παιδί ήταν ολοφάνερα απόλυτη προτεραιότητα. Αποφάσισα λοιπόν να μεγαλώσω η ίδια το παιδί μου αφιερώνοντάς της όλον τον χρόνο που χρειαζόταν, χωρίς να ξέρω πόσος θα ήταν αυτός, ένας μήνας, ένας χρόνος ή τρεις, και προσέλαβα αντί για βοήθεια στο σπίτι, μια εξαιρετική συνάδελφο για βοήθεια στο γραφείο. Η επένδυση ήταν διπλή, χρόνος με τα παιδιά μου και διεύρυνση του γραφείου, και απέδωσε τα μέγιστα σε κάθε επίπεδο. Ήμουν αποφασισμένη να χάσω πελάτες για να μεγαλώσω τα παιδιά μου η ίδια, αλλά αυτό δεν συνέβη. Αντιθέτως το γραφείο δυνάμωσε, όλοι οι συνάδελφοι που δούλεψαν μαζί μου αυτά τα χρόνια μέχρι να πάει η κόρη μου 11 ετών, αποκόμισαν πολυτιμη εμπειρία που τους έστειλε στην συνέχεια σε αξιοζήλευτες θέσεις στον δημόσιο και τον ιδιωτικό τομέα, και στην θέση τους ήρθαν ακόμη πιο άξιες συνάδελφοι με τις οποίες συνεργάζομαι ακόμη, ο κύκλος των εργασιών και των εντολέων μας διατηρήθηκε και αυξήθηκε σημαντικά. Βλέποντας σήμερα τα παιδιά μου και το γραφείο μου, και σκεπτόμενη πόσο παράλληλα μεγάλωσαν, καταλήγω ότι ήταν κατόρθωμα ότι τα κατάφερα μέχρι εδώ!
Εργαζόμενη μητέρα: ποιές είναι οι μεγαλύτερες προκλήσεις που αντιμετωπίζετε στην καθημερινή σας ζωή;
Η μεγαλύτερη όλων είναι η φυσική κόπωση. Να αποδώσω το μέγιστο στην δουλειά και να έχω ακμαία διάθεση όταν γυρίσω στο σπίτι. Η πιο δύσκολη άσκηση! Πριν τον covid είχα βρει το κόλπο να πηγαινοέρχομαι με το μετρό από την δουλειά στο σπίτι. Έτσι είχα σχεδόν μία ώρα μαζί με το περπάτημα, για να προλάβω να αφήσω τα του γραφείου στο γραφείο και να προσγειωθώ σαν καλή μαμά (και πολύ λιγότερο καλή σύζυγος ομολογώ) στο σπίτι ήρεμα κι ωραία. Μία ώρα είναι αρκετός χρόνος, προλάβαινα να διαβάσω βιβλία και περιοδικά στο μετρό, να παρατηρώ τον κόσμο γύρω μου, να στοχάζομαι όλα τα υπαρξιακά θέματα που απασχολούν τον άνθρωπο από καταβολής κόσμου… δεν πιάνει και το τηλέφωνο στο μεγαλύτερο μέρος της διαδρομής, βλέπετε! Οπότε η κούραση δεν έφτανε να γίνει εκνευρισμός.
Επίσης μια μεγάλη πρόκληση είναι το μόνιμο άγχος ότι δεν προλαβαίνω να διαβάσω όσο θέλω για την δουλειά μου! Πάντα αυτός ο χρόνος πηγαίνει τελικά στα παιδιά, γιατί όσο και να αγαπώ τη νομική επιστήμη, ποιος μπορεί ποτέ να προτιμήσει το Νομικό Βήμα από εφηβικές ταινίες με ποπ κορν στον καναπέ αγκαλιά με τα «πλάσματα»;
Είστε μια επιτυχημένη δικηγόρος με χρόνια εμπειρίας στον συγκεκριμένο χώρο. Βλέπετε να έχει αλλάξει η αντίληψη απέναντι στις γυναίκες – επαγγελματίες;
Σε μεγάλο βαθμό, αλλά όχι σε ικανοποιητικό. Όσο μεγαλώνω βέβαια συναντώ πιο δύσκολα διακρίσεις λόγω φύλου, ίσως επειδή η ηλικία θεωρείται συνώνυμο της εμπειρίας και προστατεύει από τέτοια φαινόμενα ως έναν βαθμό. Αλλά δεν θα ξεχάσω ότι σε νεαρότερη ηλικία έχω ακούσει από εντολέα μου την κουβέντα «βάλε τη φουστίτσα σου κι έλα» προκειμένου να παρασταθώ σε διοικητικό συμβούλιο της ίδιας της εταιρείας του. Στην δικηγορία ευτυχώς είμαστε πολλές γυναίκες, και πολύ δυναμικές, επίσης είμαστε πολύ ευαισθητοποιημένες και άγρυπνες για φαινόμενα διακρίσεων λόγω φύλου. Χαρακτηριστικά αναφέρω ότι με την εκπαίδευση των επιστημόνων (το περιβόητο σκόιλ ελικικού) στις δικές μας επαγγελματικές ομάδες των δικηγόρων, πάρα πολλά σχόλια και διαμαρτυρίες επίσης έγιναν για εκφράσεις και στερεότυπα που υπήρχαν στο εκπαιδευτικό υλικό όπως «η γραμματέας» πάντοτε στο θηλυκό γένος, «ο διευθυντής» πάντοτε στο αρσενικό γένος κ.ο.κ. Διακρίσεις λόγω φύλου υπάρχουν στον κλάδο μας όπως και σε κάθε εργασιακό χώρο εντονότερα προς τις νέες επαγγελματίες σε θέσεις μόνιμης απασχόλησης, είτε σε δικηγορικές εταιρείες είτε σε εταιρείες ως νομικοί σύμβουλοι. Γιατί μια νέα γυναίκα είναι αναμενόμενο να θελήσει να κάνει οικογένεια και συνεπώς να υποχρεώσει τον εργοδότη σε άδεια και επιδόματα. Επίσης δεν έχουμε ξεφύγει ακόμη από την λογική της «ευχάριστης γυναικείας παρουσίας» που υπάρχει ακόμη και στον δικό μας κλάδο. Κατά καιρούς κάνουν την εμφάνισή τους στα δικαστήρια της Ευελπίδων αγγελίες για νέες δικηγόρους «με ύψος άνω του 1,70» και όπως είναι φυσικό γίνονται σχετικές καταγγελίες. Ωστόσο την εμπιστοσύνη του εντολέα νομίζω ότι πλέον δεν την επηρεάζει το φύλο στον δικό μας χώρο.
Οι γυναίκες μεγαλύτερης ηλικίας αντιμετωπίζουν μια διπλή πρόκληση: τον ηλικιακό ρατσισμό βάσει φύλου. Πως πιστεύετε ότι αντιδρά ο κόσμος σε μια γυναίκα άνω των 40; Έχετε δει αλλαγές στην συμπεριφορά ή / και στις ευκαιρίες για εργασία;
Ως ελεύθερη επαγγελματίας και ειδικά ως δικηγόρος δεν χρειάστηκε να εκτεθώ η ίδια σε αυτήν την συμπεριφορά, αλλά αυτό δεν είναι ενδεικτικό. Η αντίληψη ότι «ο παλιός δικηγόρος θα κάνει την δουλειά» βοηθάει να αντιμετωπιζόμαστε άντρες και γυναίκες με περισσότερο σεβασμό από τους εντολείς μας όσο μεγαλώνουμε, παρά όταν είμαστε νέοι. Από την άλλη βέβαια θέσεις σε δικηγορικές εταιρείες δεν μπορεί εύκολα να «χτυπήσει» μια δικηγόρος πάνω από 40 ετών, γιατί θα απαιτεί υψηλότερο μισθό και πιθανότατα δεν θα ανέχεται τα ατελείωτα ωράρια των νέων συναδέλφων χωρίς οικογενειακές υποχρεώσεις. Και σε ποιο επάγγελμα όμως δεν ισχύει αυτό! Οι γυναίκες υποαμείβονται σε σχέση με τους άντρες σε όλους τους κλάδους και χαρακτηριστικά θεωρούνται λιγότερο αποτελεσματικές και αξιόπιστες ακριβώς λόγω των οικογενειακών τους υποχρεώσεων ή της μητρότητας. Σε νεαρή ηλικία δεν είμαστε επιθυμητές γιατί αργά ή γρήγορα θα διακόψουμε την εργασία μας για να κάνουμε οικογένεια, και σε μεγάλη ηλικία επειδή ακριβώς την έχουμε! Είναι το αντίστοιχο των αντρών που προσλαμβάνονται μόνο όταν «έχουν εκτελέσει τις στρατιωτικές τους υποχρεώσεις», μόνο που αυτό γίνεται πολύ νωρίς στην επαγγελματική σταδιοδρομία κάποιου και σίγουρα μόνο μία φορά.
Πείτε μας τρία πράγματα που σας κάνουν να χαμογελάτε και τρία πράγματα που σας θυμώνουν.
Νομίζω ότι θυμώνω κυρίως με ένα πράγμα από το οποίο απορρέουν όλα τα άλλα, και αυτό είναι η παραβίαση των ορίων μου. Μπορεί να θυμώνω όταν κουράζομαι, γιατί έχω υπερβεί τα όρια της αντοχής μου, ή να με θυμώνει η αγένεια, αλλά και αυτό συμβαίνει γιατί κάποιος υπερβαίνει το όριο της ανεκτής συμπεριφοράς. Πολύ πιο ευχάριστη και έυκολη σκέψη είναι τι με κάνει να χαμογελάω:
Η ομορφιά σε κάθε εκδοχή της: Οι υπέροχοι πίνακες, η πολύ όμορφη θέα, κάθε τι εξαιρετικά ωραίο μου φέρνει ένα πλατύ χαμόγελο στα χείλη. Τα αστέρια: με ανακουφίζουν βαθιά αποδεικνύοντας διαρκώς ότι τα μεγαλύτερά μου προβλήματα είναι μηδαμινά μπροστά στις άπειρες αποστάσεις, τα τεράστια μεγέθη και την αδιανόητη διάρκεια του σύμπαντος. Και η λιακάδα, δεν έχω ιδέα γιατί, αλλά μου είναι αδύνατον να είμαι δυστυχής με ηλιοφάνεια.
Ποιά συμβουλή θα δίνατε στον νεότερο εαυτό σας;
Να μπει νωρίτερα στην διαδικασία της ψυχανάλυσης. Με βοήθησε να αγκαλιάσω ό,τι φοβόμουν πιο πολύ, να δω ό,τι απέφευγα να κοιτάξω, να αντιληφθώ βαθιά την πολυπλοκότητα της ζωής και των ανθρωπίνων σχέσεων και μέσα από αυτή την εμπειρία να γίνω πιο επιεικής και ισχυρή συνάμα. Θα ευχόμουν αυτά τα δώρα να τα είχα νωρίτερα στην ζωή.
Η Έλενα Σπυροπούλου είναι Δικηγόρος, πιστοποιημένη Διαμεσολαβήτρια και Υπεύθυνη Προστασίας Δεδομένων (Data Prοtection Officer). Είναι μητέρα δύο παιδιών.
Φοίτησε στην Νομική Σχολή του Δημοκριτείου Πανεπιστημίου Θράκης και έχει μεταπτυχιακό δίπλωμα από το τμήμα Διεθνών Σχέσεων και Στρατηγικής του Παντείου Πανεπιστημίου.
Δικηγορεί από το 2000. Tο 2004 δημιούργησε το δικηγορικό γραφείο “Έλενα Σπυροπούλου και Συνεργάτες”, επικεφαλής του οποίου είναι μέχρι και σήμερα.
Έχει επιτύχει σημαντικές δικαστικές αποφάσεις σχετικά με θέματα πνευματικής ιδιοκτησίας, προσωπικών δεδομένων και νέων τεχνολογιών, και έχει γράψει άρθρα σχετικά με τη νομοθεσία και τα νομικά προβλήματα του ίντερνετ στην Ελλάδα. Εντολείς του γραφείου είναι διεθνείς και ημεδαπές εταιρείες από τον χώρο της υγείας, της τέχνης, ηλεκτρονικά καταστήματα, τον χώρο των ασφαλειών, του τουρισμού, ψηφιακού περιεχομένου, κ.α.
